TikTok tạo ra nhiều giai điệu bắt tai và là sân chơi mới dành cho các nghệ sĩ trẻ. Tuy nhiên, mạng xã hội này cũng mang lại nhiều ảnh hưởng tiêu cực, làm thay đổi thói quen của khán giả.
"Phố đã lên đèn, con đường có môi kề môi…", hẳn các bạn trẻ thuộc Gen Z (những người sinh sau năm 1995) đã không còn xa lạ với câu hát này. Thậm chí nhiều người từng nghe rất nhiều lần mà vẫn chưa biết mặt mũi người hát ra sao, là nam hay nữ, phong cách có gì đặc biệt...
Thế nhưng, giai điệu đó vẫn đủ sức bám chặt vào tâm trí người nghe, khiến họ lặp đi lặp lại như một câu thần chú, thông qua hàng loạt clip được ưa thích trên TikTok – mạng xã hội có xuất xứ Trung Quốc.
TikTok làm mới cuộc chơi hay kẻ phá luật đáng ghét?
Ra mắt từ năm 2016 nhưng cái tên TikTok chỉ thực sự bùng nổ trong vòng hai năm gần đây, cùng thời điểm đại dịch Covid-19 bùng phát. Khi đó, người người đua nhau tạo tài khoản, nhà nhà tìm cách dựng clip để up lên TikTok như một phương thức giải khuây khi mà ai ai cũng bị nhốt trong không gian riêng vì giãn cách xã hội.
Còn nhớ, thời điểm cuối thập niên 2000 là lúc YouTube đánh bật mọi đối thủ để trở thành mạng xã hội video có nhiều người dùng nhất. Khi ấy, hàng loạt nghệ sĩ Vpop liên tục đổ tiền đầu tư thực hiện MV để chiếu trên nền tảng gây sốt của Google. Họ đua nhau lập kênh YouTube riêng, tự hào khi có chứng nhận chính chủ, sau đó dùng mọi cách để giành nút vàng, cạnh tranh về lượt xem lẫn lượt theo dõi.
Sự lên ngôi của MV là một trong những nguyên nhân dẫn đến cái chết của album.Theo thời gian, số lượng các đĩa nhạc vật lý được phát hành ngày càng suy giảm và dần mất hút khỏi thị trường. Các nghệ sĩ không còn dành nhiều tâm huyết, đầu tư tiền bạc và chất xám để làm album nữa. Thay vào đó, họ tìm cách mua các bài hát đơn lẻ và khai thác MV để đẩy nó trở thành hit.
Danh sách thịnh hành (top trending) của YouTube bỗng trở thành một thước đó mới về sự thành công của ca khúc và ca sĩ, bên cạnh những bảng xếp hạng quen thuộc.Những tưởng đế chế YouTube sẽ tồn tại bền vững thì TikTok xuất hiện và hoàn toàn làm thay đổi cuộc chơi. Nếu ví YouTube là quý ông U40 dày dặn kinh nghiệm, TikTok chính là cậu bé tuổi teen, vừa tươi trẻ lại vừa có nhiều ý tưởng mới lạ.
Dù mới xuất hiện, chàng tân binh TikTok tỏ ra rất đỏng đảnh, ban đầu chỉ cho phép người dùng đăng tải video dài tối đa 15 giây, mãi về sau mới nới lỏng thời gian thành 60 giây.Trái lại, quý ông YouTube lại khá hào phóng khi không hề giới hạn độ dài của video clip. Người dùng thoải mái đăng tải và chia sẻ nội dung mà không cần cắt dựng hay biên tập. Thậm chí, vào năm 2012 có người từng lập kỷ lục khi up clip dài đến gần 600 tiếng lên YouTube.
TikTok giống với Twitter ở chỗ giới hạn nội dung mà người ta có thể đăng tải trên nền tảng
Ấy vậy mà, quy luật khắt khe của TikTok không trở thành rào cản mà lại là điểm giúp nó trở nên thu hút. Thực tế, luật 15 giây có phần tương tự Twitter vì khi mới ra mắt mạng xã hội này cũng chỉ cho phép người dùng đánh tối đa 140 ký tự vào dòng trạng thái.
Khi Tik Tok áp dụng giới hạn với âm nhạc, nó biến một ca khúc dài trở thành giai điệu ngắn gọn, dễ nghe, dễ nhớ và có hiệu quả thính giác tức thời hệt như nhạc chuông điện thoại di động. Chẳng phải khi những chiếc “dế cưng” của Nokia đang ở thời điểm huy hoàng nhất, dân tình cũng đua nhau đi tìm những ca khúc hot để làm nhạc chuông, nhạc chờ điện thoại hay sao?
Sự gọn gàng và đơn giản là yếu tố giúp các ca khúc lan truyền nhanh chóng trên Tik Tok, nhưng đồng thời cũng rút ngắn đời sống của tác phẩm lẫn trải nghiệm của người nghe. Không như trào lưu sưu tầm CD hay đĩa than giúp con người sống chậm lại, thưởng thức một sản phẩm âm nhạc trọn vẹn từng phút từ giây, thì quy luật mà mạng xã hội Trung Quốc đặt ra ép chúng ta sống nhanh hơn, gấp gáp hơn. Thế nên, không có gì khó hiểu khi nhiều người sẵn sàng so sánh "nhạc TikTok" với "mì ăn liền".
Khi lứa Gen Z tìm bệ phóng ở TikTok
Về cơ bản, TikTok thực ra cũng chỉ là một kênh để nghệ sĩ đăng tải và quảng bá sản phẩm đến khán giả, tương tự những nền tảng đình đám một thời như Myspace hay Soundcloud. Ở khía cạnh tích cực, đây là công cụ cực kỳ hữu hiệu dành cho các nghệ sĩ mới, ít kinh nghiệm. Họ dễ dàng đăng tải và gửi gắm những "đứa con tinh thần", ngay cả khi các sản phẩm chỉ ở dạng demo (bản nháp), chưa hoàn thiện.
Các thế hệ ca sĩ 8X, 9X có cuộc thi âm nhạc, gameshow như Sao Mai, Giọng hát Việt, Vietnam Idol,… làm bệ phóng, thì lứa nghệ sĩ Gen Z dùng TikTok làm bàn đạp. Tốc độ lan truyền chóng mặt cùng với sự đơn giản, tính miễn phí là những ưu điểm giúp Tik Tok được lòng các bạn trẻ. Hàng loạt tên tuổi mới bỗng trở nên nổi tiếng nhờ phát hành sản phẩm trên mạng xã hội này. Nên không phải ngẫu nhiên mà Tik Tok được xem là mạng xã hội dành cho thế hệ Z.
Huyền Tâm Môn - nữ ca sĩ Gen Z nổi lên nhờ TikTok
Huyền Tâm Môn - chủ nhân của câu hát "Phố đã lên đèn, con đường có môi kề môi…" - là một ví dụ điển hình "from zero to hero" nhờ TikTok.
Sinh năm 2003, cô gái có tên thật là Đỗ Ngọc Huyền này đã bắt đầu thể hiện niềm đam mê âm nhạc ngay từ nhỏ. Nhưng chỉ đến khi phát hành sáng tác trên TikTok thì Huyền Tâm Môn mới được khán giả chú ý. Hai ca khúc Phố đã lên đèn và Lần hẹn hò đầu tiên đều gây bão, giúp cô trở thành “hiện tượng TikTok” với hàng triệu lượt view và chia sẻ ngay từ khi mới ra mắt.
Có điều, giới hạn thời gian mà TikTok đặt ra thực sự là rào cản lớn. Thay vì được thưởng thức một sản phẩm hoàn thiện, khán giả chỉ nhận được một bản snippet (đoạn trích) dài 15 giây. Một nửa sự thật thì mãi chẳng thể trở thành sự thật, và người nghe không thể nào đánh giá một ca khúc chỉ dựa vào một phần bài hát. Điều đó dẫn đến một thực trạng là người dùng TikTok có thể nhớ được phần điệp khúc, đoạn hook đóng đinh của bài, hay đơn giản chỉ là một câu hát vu vơ, nhưng chưa chắc họ đã được nghe hoặc nhớ trọn vẹn ca khúc.
Khán giả chỉ biết sản phẩm mà không hề quan tâm tác giả là ai
Trường hợp tệ hơn, khán giả chỉ biết sản phẩm mà không hề quan tâm tác giả là ai. Điều này hoàn toàn đúng với Huyền Tâm Môn. Mặc dù sở hữu nhiều ca khúc gây bão trên Tik Tok, bản thân cô lại không phải cái tên gây sốt. Bằng chứng là trên Facebook, trang cá nhân của nữ ca sĩ chỉ đạt tầm hơn 12.000 lượt like, thấp hơn hẳn Vũ Thanh Vân (hiện gần 30.000 lượt like) dù đồng nghiệp đi hình thức nghệ sĩ indie (độc lập) và chưa có bản hit nào.
Tương tự, khán giả có thể nhớ Hạ Còn Vương Nắng nhưng không biết gì nhiều về tác giả DATKAA (sinh năm 2000), hoăc từng nghe "Bỏ em vào ba lô" nhưng chẳng hay đó là sáng tác của Tân Trần.
Đến nay, khi nhắc đến nghệ sĩ Gen Z thì truyền thông thường chỉ đề cập đến những cái tên như Mỹ Anh, Wren Evans, Amee, Hoàng Duyên,... Trong khi đó, một loạt những nghệ sĩ trẻ như Huyền Tâm Môn, DATKAA, Changmie,... đều bị bỏ qua. Giống như các đàn anh đàn chị Bảo Thy, Hồ Quang Hiếu, Khởi My,... một thời, họ vẫn chỉ được xếp vào hàng "ca sĩ mạng" và chưa thực sự có chỗ đứng nhất định trong làng nhạc Việt.
Công thức "mì ăn liền" lại tạo điểm nhấn
Cơn sốt TikTok và các bản nhạc trên nền tảng đưa khán giả trở về giữa thập niên 2010 - thời hoàng kim của nhạc remix với sự ra đời của chương trình Hòa âm ánh sáng, trào lưu nhạc EDM và đặc biệt là Vinahouse. Theo thống kê, trong danh sách top 10 ca khúc nhạc Việt được sử dụng nhiều nhất trên nền tảng TikTok năm 2021 thì có đến 7 bài là remix. Các ca khúc khác dù không phải remix nhưng cũng được phối theo các dòng nhạc dance-pop, EDM trẻ trung và sôi động.
Ưu điểm của remix (phối lại) là nó có thể mang đến sức sống mới cho các ca khúc cũ, hoặc biến những ca khúc khó nghe trở nên dễ cảm. Đó là lý do tại sao nhiều ca sĩ liên tục remix các bản ballad và đem chúng đi trình diễn trên các sàn nhảy, quán bar nhằm khuấy động không khí.
Erik và Thiều Bảo Trâm là hai cái tên nắm bắt được xu hướng này. Bản hit Chạy Về Khóc Với Anh và Sau Lưng Anh Có Ai Kìa đều là những bài pop ballad quen thuộc trong nhạc Việt, ca từ viết về tình đơn phương hoặc sự phản bội trong tình yêu. Một điểm chung khác là cả hai đều phổ biến trên Tik Tok nhờ những bản remix chứ không phải ca khúc gốc.
Kết quả là, Erik vừa có thể hát dòng nhạc ballad yêu thích lại vừa có thể "cân" được nhạc sàn. Còn Thiều Bảo Trâm đã có được bản hit đầu tiên trong sự nghiệp ca hát nhiều năm trời, lại càng tăng độ phủ sóng nhờ mạng xã hội Trung Quốc.